به هر اثر مکتوب ادب یا ادبیات میگویند. از این واژه برای سخنی نیز استفاده میشود که از حدّ سخنان عادی برتر و والاتر و دارای کلمات زیباتر است و مردم آن سخنان را در میان خود ضبط و نقل کردهاند و از خواندن و شنیدنشان دگرگون میگردند و احساس غم، شادی یا لذّت میکنند. ادبیات مجموعهای از آثار هنری و ذوقی و چکیدهای از غرایز معنوی ملتهاست، و تمدن هر ملت بهنسبت عظمت و وسعت ادبیاتش شناخته میشود، و بهطور کلی ادبیات تابع زمان و مکان و نمایندهٔ آدابورسوم و تمدن مردم آن کشور است. ادبیات ابتدا از شعر آغاز شد و وقتی شعر و شاعری به اوج رسید، تازه نوشتههای نثری آغاز شد. اشعار هومر یونانی و ویرژیل رومی بهترین نمونهٔ جهشهای غریزهٔ شعریست؛ یونان و روم قدیمترین مللی بودند که اساس ادبیات جهان را پایهگذاری کردند.
یکی از کهنترین آثار ادبی شناخته شده در جهان، حماسهٔ گیلگمش است. بسیاری از پژوهشگران، گیلگمش را نخستین حماسهٔ بشری میدانند.این اثر ادبی که تاریخ نگارش آن را سال 2700 پیش از میلاد میدانند موضوعاتی چون قهرمانی، دوستی، شکست و جستجو به دنبال زندگی ابدی را شامل میشود. در هر دورهٔ تاریخی یکی از گونههای ادبیات برجسته میشود. نخستین آثار ادبی بیشتر دارای جنبههای پیدا و پنهان مذهبیاند و ریشهٔ تعلیمی نیز همین منابع هستند. سرشت نامتعارف آثار رمانتیک پس از قرون وسطی رشد پیدا کرد؛ در حالی که عصر روشنگری باعث بروز حماسههای ملی و آثار فلسفی شد. رمانتیسم بر ادبیات عامیانه و مسائل عاطفی تأکید میکرد و به این گونه بود که در سده 19 میلادی راه را برای ظهور رئالیسم و ناتورالیسم که در پی کشف مصادیق واقعیت بودند باز کرد. سده 20 میلادی نیاز به سمبولیسم یا بینش روانی در توصیف و توسعه شخصیت را با خود آورد.
زبان فارسی باستان، نیای زبان فارسی امروز، زبان قوم پارس بودهاست که پس از ورود به ایران در جنوب غربی آن (استان فارس کنونی) ساکن شدند و شاهنشاهی بزرگ هخامنشی را در 550 ق. م. بنیاد نهادند. به نظر میرسد که زبان فارسی باستان به صورت مکتوب جز در کتیبههای شاهان هخامنشی، در جاهای دیگری به کار نرفتهاست. آنچه در کتیبهها ذکر شده، مطالب مربوط به حکومت و سیاست است اما از گفتههای نویسندگان یونانی معلوم میشود که ادبیات حماسی به زبان فارسی باستان به صورت روایی و شفاهی، وجود داشتهاست. افزون بر آن شروو کتیبههای فارسی باستان را نیز متأثر از مضمونها و ساختارهای این ادبیات حماسی روایی میداند.
از دیدگاه مفهوم و پیام درونی ادبیات را به چهار دستهٔ کلی تقسیم میکنند:
دیگر انواع ادبی عبارتاند از: ادبیات روایی و داستانی، ادبیات اسطورهای، ادبیات نمادین، ادبیات طنز، ادبیات فولکلور و عامیانه، ادبیات مفاخره، ادبیات