در پرتو پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، و استقرار نظامی براساس ارزش‌های معنوی و احکام الهی در ایران، بار دیگر تفکر دینی به عنوان اندیشه‌ای امیدزا، حیات‌بخش و مترقی، در عرصه حیات انسان معاصر ظاهر شد.

تجدید حیات اندیشه وحیانی و ارزش‌های معنوی، از سویی سبب بیداری و خودباوری ملت‌های مسلمان و احیای روح ستم ستیزی در آنان و از دیگر سو باعث نمایان‌تر شدنِ سست‌پایگی مسلکها و مکاتب بشر پرداخته و نظام‌های استوار بر آنها شد.

بایستگی تحقیقات دقیق، جامع و منسجم، پیرامون زیرساخت‌های اندیشۀ دینی و نظامات اجتماعی مبتنی بر آن و ضرورت پرداخت علمی و روزآمد به حوادث واقعۀ فکری، به فراخور شرایط کنونی و درخور این رستخیز عظیم، و نیز لزوم آسیب‌شناسی در حوزۀ فرهنگ ملی و باورداشت‌های دینی، به منظور تبیین عرضۀ صحیح و دفاع معقول از اندیشه دینی و زدودن پیرایه‌های موهوم و موهون از ساحت قدسی دین، و صیانت از هویت فرهنگی و سلامت فکری اقشار تحصیل کرده و نسل جوان کشور، تأسیس نهاد علمی ـ پژوهشی و آموزشی ممحض و کارآمدی را فرض می‌نمود.

پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، نهادی است علمی فکری، دارای مجوّز رسمی و شخصیت حقوقی مستقل و در حکم دستگاه عمومی که حسب‌الامر مقام معظم رهبری (دام ظله‌الوارف) در سال 1373 تأسیس شده است.